Wielki Post – czas przygotowania
Obecnie w Kościele przeżywamy 40-dniowy Okres Wielkiego Postu. Rozpoczął się on Środą Popielcową, zaś uwieńczony zostanie przed Wielkoczwartkową Mszą Wieczerzy Pańskiej. Jest to czas roku liturgicznego naznaczony pokutą i oczekiwaniem, stąd fioletowe szaty podczas Liturgii. W przeszłości czas ten określany był także mianem: „Okresu przygotowania do Wielkanocy” lub „Okres wielkanocnej pokuty”.
Spójrzmy nieco jak w historii Kościoła kształtował się ten niezwykle istotny okres liturgiczny. Początkowo post przed Wielkanocą trwał zaledwie kilka dni w samym tylko Wielkim Tygodniu. Zatem skąd wzięło się aż 40 dni postu? Można przypuszczać, że czas ten był rozszerzeniem dni postu w ciągu roku. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa poszczono bowiem w poniedziałki, środy i piątki. Jednakże okres 40-dniowej pokuty i oczekiwania ma swoje odniesienia biblijne, mianowicie: 40-dniowy potop z Księgi Rodzaju (7,6-8,19), 40 dni i 40 nocy pobytu Mojżesza na Górze Synaj przed otrzymaniem Dekalogu (Wj 24,12-18) czy 40-letni czas wędrowania przez pustynię do Ziemi Obiecanej Narodu Wybranego (wydarzenie opisane jest w Księdze Wyjścia). Przede wszystkim należy podkreślić nowotestamentalne opowiadanie o 40 dniach postu Chrystusa na pustyni przed rozpoczęciem działalności publicznej (Łk 4,1-13; por. Mt 4,2-11). Biblijna symbolika wspomnianych wydarzeń podkreśla, że jest to czas oczyszczenia i przygotowania.
Gdy zaś chodzi o samą liturgię wielkopostną warto zwrócić uwagę na czynniki, które przez wieki ją kształtowały. Przede wszystkim było to przygotowanie kandydatów do chrztu, katechumenat, który przed Paschą nabierał większego znaczenia, poprzez skrutynia, czyli specjalne nabożeństwa. Podczas nich w kolejne niedziele poprzedzające Wielkanoc (3, 4 i 5 Niedziela Wielkiego Postu) odczytywano Ewangelie o Samarytance (J 4,5–42), która podkreśla znaczenie wody żywej, o niewidomym od urodzenia (J 9, 1-41), gdzie na pierwszy plan wysuwa się przywrócenie zdolności widzenia, oraz o wskrzeszeniu Łazarza (J 11,1–45), którą można odnieść do chrztu, jako przejścia ze śmierci do życia. Kolejnym elementem kształtującym liturgię wielkopostną była publiczna pokuta, praktykowana w Kościele przez długie wieki. Od VII w. przyjęcie do grona pokutników odbywało się w środę, przed I Niedzielą Wielkiego Postu. Środę tę nazwano popielcową ze względu na zwyczaj posypywania głów grzeszników popiołem. Popiół jako znak pokuty znajduje swoje uzasadnienie w Starym Testamencie, chociażby w Księdze Hioba (Hi 42,6 – Hiob pokutuje w prochu i popiele, uznając swój błąd i wielkość Boga). Dalszym czynnikiem kształtującym była liturgia stacyjna. W Rzymie tzw. statio była uroczystą Eucharystią celebrowaną przez papieża. Wierni gromadzili się w wyznaczonym kościele, aby w procesji dojść do kościoła, w którym odbywała się danego dnia Liturgia. Ostatnim, choć równie ważnym jak poprzednie elementem był motyw Męki Pańskiej. W polskiej religijności motyw ten jest bardzo silnie zakorzeniony. Rozpowszechniony jest zwyczaj śpiewania Gorzkich Żali połączonych z kazaniem pasyjnym, oraz celebracja Drogi Krzyżowej. Wyrazem łączenia się z cierpieniem Chrystusa jest usunięcie na czas Wielkiego Postu radosnego Alleluja w liturgii.
W odnowionej po Soborze Watykańskim II (1962-1965) liturgii Wielki Post jest czasem przygotowania całej Wspólnoty Kościoła do przeżycia świąt wielkanocnych. Dokonuje się to przez nawrócenie, gorliwe słuchanie Słowa Bożego i modlitwę. Dla dzisiejszych chrześcijan ważna jest symbolika liczby 40 zarówno w Starym jak i Nowym Testamencie. Czas jaki spędził Izrael na pustyni był czasem intensywnego objawienia się Boga Narodowi Wybranemu. Był to także czas powrotu do doświadczenia bliskości i intymnej relacji z Bogiem. Dla Chrystusa zaś dni spędzone na pustyni były czasem przygotowania do śmierci i zmartwychwstania. Podobnie dla chrześcijanina czas Wielkiego Postu jest czasem zdystansowania się od Szatana. Jest także wędrówką, której kresem jest zanurzenie się w misterium paschalne Chrystusa. W znaczeniu negatywnym jest to śmierć dla grzechu, z pozytywnej zaś strony to poznanie tajemnic Chrystusa. Akcentowany w liturgii Wielkiego Postu temat pokuty nie jest aktem jednorazowego ćwiczenia czy umartwienia, lecz stanowi sposób życia, ukierunkowanie na Chrystusa, wyrażające się w zerwaniu z grzechem i przez zrozumienie tajemnic pozwolenie na ogarnięcie się wielkością misterium paschalnego. Tak rozumiane nawrócenie jest fundamentalnym wymiarem Wielkiego Postu. Przyjęcie popiołu na początku okresu przygotowania (posypanie głowy popiołem bądź w niektórych wspólnotach naznaczenie nim czoła) jest znakiem rozpoczęcia pokuty i wprowadza na wspólną z Chrystusem drogę przemiany. Sam popiół jako symbol smutku staje się tutaj narzędziem działania łaski Bożej. Wokół tematów pokuty i chrztu (śmierci dla grzechu, narodzin dla Boga) skupiają się czytania Mszy Świętych i teksty liturgiczne.
autor: Klaudia Karwacka
Gorzkie Żale z kazaniem pasyjnym w każdą niedzielę o godz. 18:30. Serdecznie zapraszamy wiernych do śpiewania i rozważania Męki Chrystusa w czasie Gorzkich Żali. Droga Krzyżowa odprawiana jest w każdy piątek dla dzieci i rodziców o godz. 16:30, a dla młodzieży i starszych o godz. 17:30. Nie przechodźmy obojętnie wobec Drogi Krzyżowej i Gorzkich Żali.
