Czym jest Niedziela Zesłania Ducha Świętego?

Pentecoste

            Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem na tym miejscu. Nagle dał się słyszeć z nieba szum, jakby uderzenie gwałtownego wichru, i napełnił cały dom, w którym przebywali. Ukazały się im też jakby języki ognia, które się rozdzielały, i na każdym z nich spoczął jeden. I wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym (Dz 2,1-4a). Temat Ducha Świętego przewija się przez wszystkie księgi Biblii. Stary Testament oddaje go hebrajskim terminem רוח (ruah), który oznacza powiew powietrza (Jr 13,24), wiatr (Rdz 8,1), burzę (Jr 13,24). Z obserwacji burzy wyprowadzono kolejne określenie – siłę i potęgę, która stoi w służbie Boga (Wj 14,21). Poprzez tchnienie będące życiodajną siłą wychodzącą od Boga i wnikającą w człowieka ruach staje się łącznikiem pomiędzy Bogiem i człowiekiem. Nowy Testament hebrajski termin ruach oddaje greckim πνεῦμα mającym podobne znaczenie. Duch Święty jest związany przede wszystkim z działalnością Jezusa (Łk 1,35; Mk 1,9-11). Działa On także po Zmartwychwstaniu. W pierwotnym Kościele po Pięćdziesiątnicy Duch Święty działa przez Apostołów jak niegdyś działał przez proroków. Nie objawia im niczego nowego, lecz nieustannie przypomina słowa Jezusa i pomaga głębiej je zrozumieć. Dla każdego człowieka Duch Święty dany podczas chrztu jest pieczęcią cielesnego zmartwychwstania i umocnieniem dając świadectwo. Ruach, pneuma ukazuje się w Biblii pod różnymi symbolami. Przede wszystkim jest On tchnieniem, wiatrem, powiewem (1Krl 19,12b) a w Nowym Testamencie często objawia się pod postacią gołębicy (Łk 3,22) lub języków ognia (Dz 2,3).

            Rok liturgiczny prowadzi do swojego szczytu, czyli Nocy Paschalnej. Nie zatrzymuje się na niej lecz rozwija na czas Pięćdziesiątnicy. Działanie Ducha Świętego ujawnia pełnię zbawienia, rozwija i kończy ekonomię słowa Bożego. Początkowo związek Wielkanocy z Pięćdziesiątnicą był bardzo mocny, jednakże od IV w. zaczął się rozluźniać. Na wzór Wniebowstąpienia Pięćdziesiątnica stała się świętem autonomicznym. Od VI w. uroczystość poprzedzono wigilią, zaś od VII w. dodano oktawę. Zredukowano je jednak w 1960 r. Sakramentarz weroniański wspomina także o obrzędzie błogosławieństwa mleka i miodu. Następuje także rozwój śpiewów procesyjnych lecz najbardziej dotyczy on Alleluja kończącego śpiew przed Ewangelią, który rozwija się do postaci sekwencji. Autorem jednej z nich – Spiritus Sancti ad sit gratia jest Notker Balbulus. Inną, bardziej znaną sekwencję stworzył Stefan Langton z Canterbury. Nosi ona tytuł Veni Sance Spiritus, która znalazła się w Mszale z 1570 r. a przez to zachowała się do dziś. W średniowieczu kształtowały się także modlitwy skierowane do Ducha Świętego. Od Innocentego III Pięćdziesiątnica staje się świętem Ducha Świętego i używane są w tym dniu czerwone szaty.

Formularz Mszalny            

Formularz Mszalny Niedzieli Zesłania Ducha Świętego jak i liturgia Słowa tego dnia podkreślają ważne znaczenie darów i działania Ducha Świętego. Msza posiada dwa formularze.

Kolekta pierwszej Mszy zaczerpnięta jest z Gelasianum Vetus. Jest ona prośbą, by Duch umocnił serca odrodzonych w Chrystusie.

Boże, Ty przez misterium dnia dzisiejszego uświęcasz swój Kościół ogarniający wszystkie ludy i narody, + ześlij dary Ducha Świętego na całą ziemię * i dokonaj w sercach wiernych tych cudów, które zdziałałeś w początkach głoszenia Ewangelii.

Druga kolekta jest bardzo trynitarza. Ukazuje ona Boga jako doxa – chwałę, Syna jako Światło ze Światłości, zaś Duch Święty jest w niej tym, przez którego Syn oświeca przychodzącego na świat człowieka.

Do podobnych wniosków kierują także słowa prefacji:

Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, * słuszne i zbawienne, * abyśmy zawsze i wszędzie Tobie składali dziękczynienie, * Panie, Ojcze święty, wszechmogący, wieczny Boże. Aby doprowadzić do pełni misterium paschalne, * zesłałeś dzisiaj Ducha Świętego na wszystkich, * których uczyniłeś swoimi przybranymi dziećmi, * jednocząc ich z Twoim Jednorodzonym Synem. * Duch Święty w początkach Kościoła * dał wszystkim narodom poznać prawdziwego Boga * i zjednoczył różne języki w wyznawaniu tej samej wiary. Dlatego pełnią łask paschalnych * radują się wszystkie ludy na całej ziemi.

Nosi ona tytuł: Zesłanie Ducha Świętego dopełnieniem dzieła Zbawienia. Mowa jest w niej o radościach paschalnych, których fundamentem jest owo consummatio czyli dopełnienie dzieła zbawienia. Zwraca ona także uwagę na finalne skutki działania Ducha, przez co prowadzi do koinonii odkupionego człowieka z Bogiem i ludźmi między sobą.

Podobne nakierowanie na dary Ducha Świętego wyraża liturgia Słowa tego dnia. Pierwsze czytanie z Dziejów Apostolskich (2,1-11) wspomina sam moment oczekiwania i zesłania obiecanego Pocieszyciela. Jest on w tym tekście przedstawiony jako języki ognia. Daje Apostołom dar mówienia językami oraz umacnia ich do misji jaką zostawił im Chrystus. Psalm responsoryjny (Ps 104,1ab.24ac. 29bc-30. 31.34) wskazuje na ożywcze tchnienie Ducha, na Jego moc odnawiania oblicza ziemi i życia człowieka. Jest on pieśnią chwały i błogosławieństwa Boga za wspaniałe dzieła jakich dokonał. W drugim czytaniu (1 Kor 12,3b-7.12-13 ) Apostoł Paweł napomina Koryntian o jedności wszystkich w Duchu. Wspomina o wielu łaskach, posługach i działaniach, którymi kieruje jeden i ten sam Duch Chrystusa. Porównując do ciała składającego się z wielu członów podkreśla jedność wszystkich ochrzczonych w Ciele Chrystusa – Kościele. Przed Ewangelią śpiewana jest Sekwencja Przybądź Duchu Święty. Jest ona prośbą o zesłanie Ducha na modlący się Kościół. Jest on dla wierzących najmilszym z gości, pomocą, orzeźwieniem, pocieszeniem. Jest ważną częścią stworzenia, która obmywa i leczy. Sekwencja jest prośbą o siedmiorakie dary. Ewangelia (J 20, 19-23) natomiast wspomina jedno z ostatnich spotkań Zmartwychwstałego z uczniami, podczas którego posyła ich na wzór własnego posłania przez Ojca. Udziela im także daru Ducha Świętego, aby mogli odpuszczać jak On grzechy.

            W pobożności ludowej Pięćdziesiątnica zachęca do modlitwy i włączenia się w posłannictwo Kościoła. Jan Paweł II mówił, iż daje ona świadectwo stałej obecności Ducha Świętego w Kościele. Wszelkiego rodzaju sekwencje i krótsze prośby służą wiernym do wzywania Ducha Świętego zwłaszcza przed działalnością lub pracą. Wierni są, a raczej powinni być świadomi otrzymanego Ducha w sakramencie chrztu, a zwłaszcza podczas bierzmowania. Istotną rzeczą jest także odbieranie przez Ducha czci w momencie śmierci, gdyż wierzą oni w Jego ożywczą moc w dniu ostatecznym.

            Papież Leon XIII w latach 1895 i 1897 wprowadził zwyczaj Nowenny przed Zesłaniem Ducha Świętego. Rozpoczyna się ona w piątek przed Wniebowstąpieniem. Wywodzi się on z opisu modlitewnego trwania Apostołów i niewiast w wieczerniku (Por. Dz 1,14). Biblijne i euchologiczne teksty mszalne i Liturgii Godzin przypominają oczekiwanie na Parakleta. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Sakramentów zaleca, aby nowenna polegała na uroczystej celebracji Nieszporów.

autorka: Kaludia Karwacka
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Wydział Teologiczny